Güneş’in gökyüzünde gün içinde değişen konumuna dikkat etmişsinizdir: Güneş doğudan, ufuktan doğar, zamanla yükselir, gün ortasında en yüksek konumuna ulaşır ve sonra da batıya doğru giderek alçalır. Peki, Güneş’in gün ortasında ulaştığı en yüksek konumun mevsimden mevsime değiştiği hiç dikkatinizi çekti mi? Güneş’in kışın ulaştığı en yüksek nokta ile yazın ulaştığı en yüksek nokta arasında belirgin bir fark vardır. Ama bu fark çok uzun bir dönemde yavaş yavaş oluştuğu için pek dikkat çekmeyebilir.
Buna Dünya’nın ekseninin eğikliği yol açar. Eğer Dünya’nın ekseni eğik olmasaydı, yıl boyunca Güneş gökyüzünde hep aynı yolu izlerdi.
Eksen Eğikliği
Eksen Eğikliği
Eksen, bir nesnenin ağırlık merkezinden geçen ve nesnenin döndüğü varsayımsal çizgidir. Dönen bu nesne atom altı bir parçacık da olabilir, bir gezegen ya da Güneş gibi bir yıldız da olabilir.
Dünya’nın da döndüğü bir ekseni vardır. Bu eksen Dünya’nın coğrafi kutup noktalarından geçer. Dünya kendi eksenindeki bir dönüşünü 23 saat 56 dakikada tamamlar. Biz bu süreye, gün deriz ve 24 saat olduğunu kabul ederiz.
Ne var ki Dünya’nın ekseni, Dünya’nın Güneş’in çevresinde döndüğü düzleme (ekliptik) dik değildir; hafif eğiktir.
Ekliptikten çıkan dik çizgi ile Dünya’nın ekseninin arasında 23 derece 27 dakikalık (23° 27’) bir açı vardır. Ekseninin bu hafif eğik oluşunun Dünya için çok önemli sonuçları vardır. Bunların başında da yıl boyunca (yani Dünya Güneş’in çevresinde dönerken) güneş ışınlarının geliş açısının ve süresinin değişmesi yani alınan enerji miktarının değişmesi gelir. Bir başka deyişle mevsimlerin oluşması gelir.
150 Yıllık Aylara Göre Dünya’daki
Ortalama Hava Sıcaklıkları
Ekseninin eğik olması Dünya’ya özgü bir durum değildir. Güneş’in çevresinde dönen 8 gezegenin hepsinin eksenleri de eğiktir.
Ekseninin eğik olması Dünya’ya özgü bir durum değildir. Güneş’in çevresinde dönen 8 gezegenin hepsinin eksenleri de eğiktir.
Merkür
0ºC
Venüs
177ºC
Dünya
23ºC
Mars
25ºC
Jüpiter
3ºC
Uranüs
98ºC
Neptün
28ºC
Ekinoks
Eksen eğikliğinin Dünya’mız için bir başka sonucu da gece ve gündüz sürelerinin yıl boyunca değişmesidir. Ancak yılda iki gün dünyanın her yerinde gündüz ve gece eşit olur ve on ikişer saat sürer. Bu günlere ekinoks denir.
Ekinoks sözcüğü latince aequinox birleşik sözcüğünden gelir -aequi “eşit” ve nox “gece” demektir. Ekinoks gece ile gündüz sürelerinin eşit olduğu gün olarak bilinir. Türkçe ılım da denir.
Yılda iki ekinoks (ılım) olur. Kuzey Yarımküre’de 21 Mart’ta gerçekleşen ilkbahar ekinoksu (ilkbahar ılımı) birçok toplumda ilkbaharın (hatta yeni yılın) ilk günü olarak kabul edilir. 22 ya da 23 Eylül’de gerçekleşen sonbahar ekinoksu (sonbahar ılımı) da sonbaharın ilk günü olarak kabul edilir. Bu iki günde bütün dünyada gündüz ve gece on ikişer saat sürer. İlkbahar ekinoksundan sonra gündüzler gecelerden uzun olmaya başlar. Sonbahar ekinoksundan sonra da geceler daha uzun olmaya başlar.
Bu yıl sonbahar ekinoksu 22 Eylül’dür. Bu günden sonra gündüzler gecelerden daha kısa olmaya başlayacaktır.
Ekinoks
Eksen eğikliğinin Dünya’mız için bir başka sonucu da gece ve gündüz sürelerinin yıl boyunca değişmesidir. Ancak yılda iki gün dünyanın her yerinde gündüz ve gece eşit olur ve on ikişer saat sürer. Bu günlere ekinoks denir.
Ekinoks sözcüğü latince aequinox birleşik sözcüğünden gelir -aequi “eşit” ve nox “gece” demektir. Ekinoks gece ile gündüz sürelerinin eşit olduğu gün olarak bilinir. Türkçe ılım da denir.
Yılda iki ekinoks (ılım) olur. Kuzey Yarımküre’de 21 Mart’ta gerçekleşen ilkbahar ekinoksu (ilkbahar ılımı) birçok toplumda ilkbaharın (hatta yeni yılın) ilk günü olarak kabul edilir. 22 ya da 23 Eylül’de gerçekleşen sonbahar ekinoksu (sonbahar ılımı) da sonbaharın ilk günü olarak kabul edilir. Bu iki günde bütün dünyada gündüz ve gece on ikişer saat sürer. İlkbahar ekinoksundan sonra gündüzler gecelerden uzun olmaya başlar. Sonbahar ekinoksundan sonra da geceler daha uzun olmaya başlar.
Bu yıl sonbahar ekinoksu 22 Eylül’dür. Bu günden sonra gündüzler gecelerden daha kısa olmaya başlayacaktır.